HMAR TAWNG ZIRNA – Isaac Zote


HMAR TAWNG ZIRNA

Ei unau Mizoram hmar hai tam tak ei HYA group a hin an hung um ve ta a. Ei group hi Hmar group dang hai le tekhi chun inhoi bik ka tina san pakhat khom members hai ei lungril a len in mi hrietthiemna ei hau na tak hi anih.Mizoram a um hmar tawng thiem ta lo hai khom hi ei unau hai tho anni a.

Hmar tawng khom thiem ta lo hai ti ringot a mi sawisel hi thil indik ani bik naw a.An pieng an seilienna in a zir ta naw leiin nuom pawng dem thei ei ni bik naw..Chuleichun Hmar tawng thiem  eini rawi hi Kei chu k thiem annwm ti ringot a uong el lovin thiem hai sien ei ti ve si ani chun mani phak tok sengah inchuk tir khom hi ei mawphurna ani ve tho anih ti hi ei hriet a pawimaw anih. Chu chu lungrilah sie zing pumin hi thu hi k hung ziek ani a.

Indiknaw na le fel tawk naw na hai a lo um pal ani chun mitin in mi hrietthiemna ka ngen nghal bok ni raw se..Hi ka thil ziek khom hi Hmar tawng inchukna chau nilovin eini Hmar tawng thiem hai khomin  Duhlian tawng thiem nawk zuolna dingin in lo hmang in in lo tangkai pui ngei khom k beisei anih..

 

Khai le,.Hmar tawng kan zir chian hma in Hmar tawng chu enge tih kan hriat hmasak phot a tha om e..Hmar hnam chi hrang2 te hian tawng(dialects) chi hrang hrang an hmang thin a hmanlai chuan..Mahni chi peng leh hnam bil tawng heng Zote tawng,Leiri,Thiek,Faihriem,Hrangkhawl,Biate/biete, etc te phei hi cu hriat tur an la om nual ani..Amaherawhcu tuna Hmar tawng kan tih tak hi chu Khawsak tawng tih ani thin a.He tawng hi hmar hnam zawng zawng ten kan thiam tlan theuh leh tawng laihawl tak (dialect continum) anih bok avangin a lar em em a..

Hmar chi peng hnam hrang hrang te inbiak poh tawn nan a hman niin a hnu zel a Hmar tawng tih hial status ron nei ta ani..He tawng hi ani Zoram a cheng  Hmar ho te leh Zohnahthlak chi peng dang dang ten Hmar tawng ti a kan lo hriat lar chu ni.Eng pawh ni se kha lampang kha chu duh tawk mai ila..a zirna lamah luh zawk i tum teh ang u..

Hmar tawng hi thiam kher hi a trul em? Mizo theuh threuh ni vek tho si enge hetia hnam bil pakhat tawng va thiam kher hi a thatna om? tih te hi zawhna thenkhat Mizoram Hmar unau thenkhat te rilru a ron lut thei te chu anni om e..Khawvel ram hmun hrang2 leh keini aia changkang zok leh thiam zok te kan thlir chuan mahni hnam tawng ngei thiam duhna hi an nei nasa em em a..mahni tawng ngei mai han hman thiam te hi an ngaisangin an inchhuanna tak ah poh an hmang fo thin..

Generations enge maw zah America ram angah te leh hmun dang dang a an pu te hunlai atanga lo om toh European hnam thenkhat te phei hi cuan language course te la in an tawng thiam leh hi an tum nasa thei em em a..a theih phei chuan an ram hlui (home land) ah te hial han haw leh in mahni tawng an han inzir ngat thin..Chuvang chuan keini poh hian kan thiam emaw thiam lo emaw mahni tawng hi kan ngai hlu em em tur ani..

Hmar tawng thiam hian Mizo kan nihna nen hian engmah in kawkalh a awm lem chuang lova..Mizo ni reng tho siin mahni tawng kan zir thei tho ani tih kha chhiartute hriat atan a tha om e..Chubakah Hmar tawng leh Duhlian tawng te hi tawng inhnaih tak anih an pahnih thiam chiang tak nih phei cuan Duhlian tawng ngei poh hi a hma aiin kan thiam chiang fe zawk dawn ani..     Khai le, a ziaktu ngei poh hi ;language lamah te thiamna (degree) han chhuan tur engmah nei ka ni lem lova..

Ka rem hriatna atang te leh tha ka tih leh pawimawh ka tih dan atang te a tlem a zong ron tarlang tum chauh k ni zok e, Hmar tawng kan tih hi Mizo tawng upa kan tih mai sikul ah te hial poh kan zir thin te hi tam tak an awm hlom a..Hmar tawng thiam tak tan chuan Mizo hla hlui an tih te hi hriatthiam poh a nuam viau a..Duhlian tawng ngei poh inzir bel lehchhawn nan a tha hle ani..

A hmasa berin kan hriat tur chu Duhlian tawng thiam te tan chuan tawng dang thiam te aiin Hmar tawng hi inzir a awl bik em2 a..a chhan chu a thu hi 80-90% vel hi a inang deuh vek hlawm a..heng te ho hi thumal in ang chiah an nih loh pohin a thluk (tone) chiah thenkhat ah chuan a danglam hlom ani..Chu chu ngun leh zualin han zir i tum teh ang u

1)Duhlian tawng a”i leh a”awm kawpna ho hi Hmar tawng ah chuan”i”thluk sei (stressed) in a kal tlangpui a..a ziah dan tur cu”ie”ani

Entirnan:-   Lian(big)= lien,Chiang(sure)=chieng..Pathian=Pathien,biak(talk to)=biek,Bial(area)=Biel,thiang=thieng,piang=pieng,thiam=thiem etc etc 

2)Duhlian tawng a”u leh a”awm kawpna poh hi a tlangpuiin”U”thluk sei bok a lam tur ani.a..a ziah dan erawh chu”uo”ani thung..

Eg: Tluang=tluong,ruat(appoint)=ruot,luang(flow)=luong, Puang(announce)=puong,ruang=ruong,ruam=ruom, etc         A chunga kan tarlan tak Case pahnih te khi khing ho lo poh hi a dang te chu an tam na in kan soi vek seng om love..Amaherawhchu he Rule hi 80-90% vel chu dik vek mahse a zavai a hman tum erawh chu a dik chuang lova..he rule follow ve lem lo thenkhat te chu an om ve tho awm e..mahsetlemte chauh anni thung.

3)  Mizo tawng upa ti a zirlaibu te a kan zir tam tak hi cu hmar tawng ah chuan nitina hman a la ni reng ani..Heng te atang hian Hmar tawng chu duhlian ai chuan a upa zok tih a hriat theih om e..

Eg: hla thu a”duh”tih nan a an hman thin”ka nuam e”tih hi hmar tawng ah chuan tawng tluangtlam pangngai mai ani a..tawng upa a ngai poh ani lem lo..chuvang chuan Duhlian tawng a”ka duh e”tih hi”ka nuom e”tih a la ni reng ani..Hei lo poh thumal dang Mizo tawng upa ang a kan ngaih Hla thu a kan hmuh thenkhatte Hmar tawng tluangtlam pangngai te chu:

        rilru=lungril..In(drink)=dawn,mu=zal,thla(moon)=thlapa,lui(river)=Vadung,ding(stand)=Ngir,mittui=mitthli,kawng(way/road)=Lam,thian(friend)=ruol,naupan lai=chin lai, Fa(child/children)=nau, Nau(smaller brother/sister)= Sang,sawi=hril, Mipa=pasal,pawn = tuol etc

4) Quality sawina(adjective) ho thenkhatah hian Duhlian tawng nen a inan lohna a om deuh a…hetah bik hian Duhlian tawng a kan hman ve lem loh -in preffix (thumal hma a bel tur) a om ve tlat ani..mahse heng te erawh hi chu an tam lem lo hle.

Eg:nuam=inhawi..heihi sentence a kan hman dawn erawh chuan hetiang hian hman tur ani.- Aizawl chu khaw nuam tak ani (Aizawl chu khuo inhawi deu ani)..a nuam ka ti khawp mai =Anhawi ka ti khawp el..(hetah hian a inhawi ka ti khawp el ti kher tawh lovin”A”leh”inhoi”hi join in”anhoi”tih mai toh zawk tur ani    nuam=inhoi lo poh example hetiang chi hi thenkhat a hmuh theih awm e- mi a ( retarded/fool)=invet.,sang(high)=insang..har (tough/hard)=intak Zir=inchuk (hei hi cu verb ani thung).,,hmanhmawh=inhmaw.,tawt (stuffed/stuffy)=intar,.riang/riangvai (lonely) =inrieng..,awt= inhnar..rang (fast)=inrang,etc    

5)Duhlian tawng a”Chh”hi”S”ang a lak tlangpui tur ani..

Eg.Chhan(reason/protect or save)=San..Chhanchhuak=sansuok..chhandam=sandam..etc    

6)Duhlian tawng sentence thenkhata”ang”tih thumal atan hian Hmar tawng ah chuan”atih/antih,ka tih”tih te in a sentence a zirin hman ani (Heta”ang”tih hi inang  (resemble) tih a ang  kan hman nen hian chuan hriatpolh tur ani lo)

Eg: voinah ka pe ang= voisun peng ka tih..thusawitu in thu a sawi ang=thuhriltu in thu hril ati..

7) Duhlian tawng a”dawn”leh tur”tih hmanna om hrang ve2 hi Hmar tawngah chuan a om ve lem lo a..”Ding”tih thumal hi an pahnih tan hian hma ve2 ani

Eg: a) Vawiinah mi zawng zawng Biakin a kal theuh tur ani=Voisun mi popo biekin ah fe seng ding ani                        b)K thianpa nen kan inhmu dawn=Ka ruolpa leh kan inhmu ding.

8) Hmar tawng ah hian short cut Duhlian tawng a kan hmuh ve lem lo hi a om nual a..Heng te hi engtik lai atanga hmar tawng a rawn om nge tih hriat theih ni tawh lo mahse hman a awlsam zok  avangin Hmar pipute khan an lo adopt ta ni mai om in a lang thei..Heng te avang hian Duhlian tawng leh Hmar tawng hi a structure ah tawng inang lo tak emaw tih hi a awl a…amaherawhchu hei hi shortcut a om vang chauh ani zok..        Eg: a) K thil neih zawng zawng k pe ang che u=ka thil nei popo pe’ng ka ti cheu..Hetah hian”che u”tih hi”cheu”tiin har tawng ah chuan combined anih avangin thumal   dang daih a ang duh hle ani              b) Mi zawngin ka thu sawi hi zawm vek rawh u=Mi popovin ka thu hril hi zawm vawng ro…hetah poh hian”rawh u”tih hi”ro”tih a modified ani    Chuan heng lo poh hi shortcut deuh hlek a om nual a,abikin hengte hi zawhna (question) ah hman uar ani bik hle..chungte chu:               c)Chaw i ei tawh em?: he sentence ah hi dik taka kn interpret dawn chuan Bu i fak ta am? tih tur ani a..amaherawh chu shortcut hi hman lar zok anih avangin Bu i    fak ta? an ti mai thin..              d) Sikulah i kal dawn em?=Sikulah i fe ding?              e)i hrethiam thei em?=i hrietthiem thei?

9) Duhlian tawng a bul(near to,besides) tih kan hman hi hmar tawngah chuan thumal 3 vel a awm thei a chung te chu Kuom,kawl,bul te hi anni a..heng te hi hmanna inang vek emaw thenkhat te tan chuan tih theih a awl hle.Amaherawhchu a hmanna hi a hrang theuh ani.

Eg. Kuom: hei hi thil nung sawina bika hman ani..Duhlian tawng ah cuan”hnen”tih thumal nen hian a inang  om e..  

a)Pathian hnena tawngtai hi a tha ani=Pathien kuoma tawngtai hi a tha ani.                Kawl/bul: heng te hi thil nung lem lo heng thingkung,lungpui,lui,tlang,khua,ruam etc atan te hian hman ani a. Bul hi object leh hmun specific tak a om bula awm       sawina atan hman a ni tlangpui-

eg Thanga chu lungpui lian deuh bulah khan a om=Thanga chu Lungpui lien deu bula khan a um..                       Kawl erawh hi cu”surroundings”emaw”around”emaw sawina atan hman ani tlangpui a..entirnan: kan in chu bazaar kawl lai kha ani.,         Amaherawhchu Kawl le Bul hi chu an in an em avangin hman kawkalh anni fo va..tunlaiah phei chuan thuhmun ang reng a hman theih ani awm e  

10) Duhlian tawng a”duh”kan tih hi hmar tawngah chuan chi hnih a om thei a..chung te chu”dit”le”du”hi anni…Dit hi chu thil ei theih chi ni lo atan a hman bik ani a entirnan Sana ka duh khawp mai=Sana ka dit khawl el…Amaherawhchu thil ei tur lampang sawina atan chuan”du”hi hman bik ani..eg. Voksa ka du tih hian voksa ka ei chak tihna lampang a kawk ani..

11) duhlian tawng a”aiin”tih a kan hman hi hmar tawng chuan thumal pahnih a awm a..chung te chu”nekin”tih leh”aiin”tih ani..heta nekin tih hi sap trong a”than”tih ang a hman ani a..”aiin”tih erawh hi chu”in place of”tih a hman ani..

12)duhlian tawng a Uikawm tih tawngkam a”Ui”( to feel protective/possesive towards) hi hmar tawng ah chuan 2 a hman theih leh a chung te chu”inpam”leh”inro”hi anni a..Inro hi cu material thil,a taka hmuh theih leh khawih theih possession leh asset kan neih ho te hi a kawk deuh bik ani.

Amaherawhchu a chunga kan tarlan tak Rules zawm ve lem lo leh inang lo deuh2 word thenkhat te poh an awm ve nual tho a..mahse heng ho hi cu an tam vak chuan loh vangin beidawnna tur erawh ani chuang lo..Heng thumal thenkhat chauh te chu han tarlang ila:             ei (eat)=fak, kal=fe,nuam(feeling good)=inhoi,zawng zawng=po po.,harsa=intak,rinawmna(loyalty)=ringumna.,Harsatna=rinumna..piah(next to)=khel..,dawt (lie)=khel  dawhheh=khelhlip,khawngaihna=lunginsietna,induhna=inditna,chawhtawlh=maihuon,thlangra=leidar,em=paikawng,mihring=mihriem,hmeichhia=nuhmei,mipa=pasal,pi zawn(mother-in-law)= Tar pi,Pu zawn=Tar Pu,Nula=Nunghak.,balhla=Mawt,Bawkbawn=manta,Chingit=Singzuor,Kawr(cover)=hawng,kawr (shirt)=zakuo.,ipte=mansa.,hua (to hate)=theida…ngei ( to dislike)= hnam.,chak (strong)=hrat,te (small)=chin.,muang ( slow)=muong/inawi.,uai ( to hang on to)=intuol,pi pu= tuol te neng.,fian(spoon)=haihaw,Amaherawhcu=Amiruokcu,Nimahsela=Nisienlakhawm,mahse(shortcut from Nimahsela)=Sienkhawm,puar (full)=khawp ,Dul/pumpui (stomach)=phing/phingpui,ek=ek but e (‘verb’to deficate)=inhnawm,.etc etc…

Aw le,khang te kha tun atan chuan kan sawi theih tawk chu ni mai sela..Heng a chung a k tarlan te khi chhiar khian mi,hmar tawng thiam lovin Hmar tawng vawilehkhat ah in rawn thiam nghal ang chu k ti lem lo na in tlem a a puih theih tak che u beiseina nen a rawn ziak k ni zawk a..Khawi lai emaw a diklohna lai leh a chian lohna te a lo om in hriat anih cuan min ron zawt fiah emaw min ron correct hreh lo tur pohin k ngen duh che u ani..chhiartuten in hlut a in tangkai pui anih cuan ni dangah a chhun zawmna te chu kan la ngaihtuah leh dawn nia…

10 thoughts on “HMAR TAWNG ZIRNA – Isaac Zote

  1. Atha ka ti khawp mai. Hmar hnam chu ka nia. Mahsela kan hnamtawng hi ka thiam miahlo maia. Tlem te tal tual leng tawng tal a translation min siamsak thei angem?

    Like

Leave a comment